Việt Nam và các Gói Kích Cầu Kinh Tế: Biện Pháp Chiến Lược Ứng Phó với Khủng Hoảng

Chính phủ Việt Nam đã triển khai nhiều gói kích cầu kinh tế trong hai thập kỷ qua nhằm ứng phó với các cuộc khủng hoảng và thúc đẩy tăng trưởng. Giai đoạn 2008-2009, Việt Nam đối mặt với khủng hoảng tài chính toàn cầu, đã triển khai gói 143.000 tỷ đồng (~8 tỷ USD). Giai đoạn 2022-2023, đối phó với tác động của đại dịch COVID-19, chính phủ đã thực hiện gói phục hồi 350.000 tỷ đồng (tương đương 4,13% GDP). Mới đây nhất, Bộ trưởng Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng đã đề xuất nghiên cứu gói chính sách mới quy mô lớn để hỗ trợ doanh nghiệp, dự kiến báo cáo vào quý IV/2024. Các gói kích cầu này đã góp phần quan trọng trong việc duy trì tăng trưởng kinh tế, hỗ trợ doanh nghiệp vượt qua khó khăn, và đảm bảo an sinh xã hội.

Lịch Sử các Gói Kích Cầu Kinh Tế tại Việt Nam

Gói Kích Cầu ứng phó Khủng hoảng Tài chính 2008-2009

Năm 2008-2009, trước tác động mạnh mẽ của khủng hoảng tài chính toàn cầu, Chính phủ Việt Nam đã triển khai một loạt các biện pháp kích cầu kinh tế. Ban đầu, một gói hỗ trợ lãi suất trị giá 17.000 tỷ đồng được đưa ra nhằm hỗ trợ các doanh nghiệp vừa và nhỏ 14. Sau đó, ngày 12/5/2009, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã chính thức công bố một gói kích cầu toàn diện với quy mô 143.000 tỷ đồng, tương đương 8 tỷ USD3.

Gói kích cầu này được chia thành 8 phần chính, bao gồm: hỗ trợ lãi suất vay vốn tín dụng (17.000 tỷ đồng), tạm thu hồi vốn đầu tư xây dựng cơ bản ứng trước (3.400 tỷ đồng), ứng trước ngân sách nhà nước cho các dự án cấp bách (37.200 tỷ đồng), chuyển nguồn vốn đầu tư từ năm 2008 sang 2009 (30.200 tỷ đồng), phát hành thêm trái phiếu Chính phủ (20.000 tỷ đồng), giảm thuế (28.000 tỷ đồng), tăng dư nợ bảo lãnh tín dụng cho doanh nghiệp (17.000 tỷ đồng), và các khoản chi kích cầu khác nhằm đảm bảo an sinh xã hội (7.200 tỷ đồng) 3.

Theo đánh giá của Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Võ Hồng Phúc, mặc dù các giải pháp kích cầu chỉ được thực hiện trong thời gian ngắn, nhưng đã mang lại nhiều kết quả tích cực. Quan trọng nhất, gói kích cầu này đã giúp Việt Nam trở thành một trong số ít quốc gia duy trì được tăng trưởng dương trong giai đoạn khủng hoảng, với tốc độ tăng trưởng đạt 5,7% vào năm 2008 và 5,4% vào năm 2009 11.

Gói Phục hồi Kinh tế-Xã hội 2022-2023

Đối mặt với tác động nghiêm trọng của đại dịch COVID-19, ngày 30/1/2022, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết về chương trình phục hồi và phát triển kinh tế-xã hội với quy mô lên tới 350.000 tỷ đồng. Đây được xem là gói hỗ trợ phục hồi kinh tế lớn nhất từ trước đến nay của Việt Nam 5 9. Gói này được thực hiện trên cơ sở Nghị quyết số 43/2022/QH15 của Quốc hội về chính sách tài khóa, tiền tệ hỗ trợ Chương trình phục hồi và phát triển kinh tế-xã hội 9.

Mục tiêu của chương trình nhằm phát triển nhanh sản xuất, kinh doanh, thúc đẩy tăng trưởng GDP bình quân 6,5-7% một năm trong 5 năm tiếp theo, giữ tỷ lệ thất nghiệp ở khu vực thành thị dưới 4%, và duy trì các cân đối vĩ mô 5. Đối tượng được hỗ trợ bao gồm người dân và lao động bị ảnh hưởng bởi dịch bệnh, doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ kinh doanh, và các ngành tạo động lực phục hồi cho nền kinh tế 5.

Gói kích cầu này được chia thành 5 nhóm nhiệm vụ và giải pháp chính:

Mở cửa nền kinh tế gắn với đầu tư nâng cao năng lực y tế và phòng chống dịch (60.000 tỷ đồng) 8 5

Đảm bảo an sinh xã hội và hỗ trợ việc làm (53.150 tỷ đồng) 8

Hỗ trợ doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ kinh doanh thông qua các chính sách miễn giảm thuế và hỗ trợ lãi suất 5

Đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng (khoảng 113.000 tỷ đồng, chiếm gần 1/3 tổng gói) 7

Cải cách thể chế, cải cách hành chính, cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh 5

Trong lĩnh vực hạ tầng, gói kích cầu tập trung vào 6 dự án giao thông quan trọng quốc gia, bao gồm hoàn thành tuyến đường cao tốc Bắc-Nam phía Đông, các tuyến kết nối vùng miền núi phía Bắc và Tây Nguyên với miền Trung, các tuyến cao tốc vùng Đông Nam Bộ và đồng bằng sông Cửu Long 7.

Kế hoạch về Gói Kích Cầu mới 2024-2025

Tại phiên họp thường kỳ Chính phủ tháng 5/2024, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng đã đề cập đến việc cần nghiên cứu một gói chính sách mới để hỗ trợ doanh nghiệp. Theo đó, Thủ tướng Chính phủ đã giao Bộ Kế hoạch và Đầu tư chủ trì, phối hợp với các bộ ngành liên quan nghiên cứu các gói chính sách quy mô đủ lớn để hỗ trợ doanh nghiệp và thúc đẩy các ngành, lĩnh vực công nghiệp mới như chip, bán dẫn 1.

Nhiệm vụ này dự kiến sẽ được báo cáo lên Thủ tướng Chính phủ trong quý IV/2024. Đây là một động thái quan trọng trong bối cảnh các chính sách tài khóa đã cơ bản được xây dựng và triển khai, trong khi chính sách tiền tệ phải tập trung nhiều nguồn lực hơn để ổn định tỷ giá, xử lý nợ xấu và các ngân hàng yếu kém 1.

Tác Động của các Gói Kích Cầu đối với Nền Kinh Tế

Tác động tích cực

Các gói kích cầu đã mang lại nhiều tác động tích cực đối với nền kinh tế Việt Nam. Trước hết, chúng tạo ra hiệu ứng tâm lý tích cực, làm tăng lòng tin của doanh nghiệp, ngân hàng và nhà đầu tư trong nước và quốc tế vào trách nhiệm của Nhà nước trong việc hỗ trợ các đơn vị gặp khó khăn 15 14.

Các gói kích cầu đã trực tiếp hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận được nguồn vốn ngân hàng với chi phí thấp hơn, từ đó giảm bớt chi phí kinh doanh, góp phần giảm giá thành sản phẩm, tăng khả năng cạnh tranh và mở rộng thị trường tiêu thụ hàng hóa và dịch vụ 14 15. Điều này cũng giúp các doanh nghiệp duy trì và mở rộng sản xuất, góp phần giảm áp lực thất nghiệp và đảm bảo ổn định xã hội 14.

Đối với gói phục hồi 350.000 tỷ đồng (2022-2023), theo đánh giá của TS. Cấn Văn Lực và Viện Đào tạo và Nghiên cứu BIDV, chương trình này tác động đến cả phía cung và phía cầu, góp phần khôi phục và thúc đẩy các hoạt động đầu tư, sản xuất và tiêu dùng. Trong kịch bản tích cực (tỷ lệ giải ngân đạt khoảng 90%), tăng trưởng GDP có thể đạt 6,5-7% năm 2022 và 7-7,5% năm 202313.

Thách thức trong triển khai

Tuy nhiên, việc triển khai các gói kích cầu cũng gặp phải một số thách thức. Theo Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Trần Quốc Phương, khó khăn chủ yếu tập trung ở phần đầu tư công do liên quan đến nhiều dự án cũng như trình tự, thủ tục phê duyệt các dự án2. Ví dụ, đối với đầu tư công, cần phải trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến trước khi giao kế hoạch cụ thể và phương án phân bổ dự toán2.

Đối với gói 350.000 tỷ đồng, tới tháng 6/2022, Phó Thủ tướng Lê Minh Khái cho biết từ tổng gói 347.000 tỷ đồng (chính xác là 346.800 tỷ đồng), có 46.000 tỷ đồng được dành cho mua vaccine phòng COVID-19 và trang thiết bị y tế. Phần còn lại khoảng 301.000 tỷ đồng, đến thời điểm đó mới giải ngân được khoảng 22.000 tỷ đồng4, cho thấy tốc độ giải ngân ban đầu còn chậm.

Dự Báo và Triển Vọng Tương Lai

Với gói kích cầu 350.000 tỷ đồng, các chuyên gia kinh tế đã đưa ra hai kịch bản về tác động đối với nền kinh tế. Trong kịch bản tích cực, khi các gói hỗ trợ được giải ngân hiệu quả (khoảng 90%), tăng trưởng GDP có thể đạt 6,5-7% năm 2022 và 7-7,5% năm 2023. Trong kịch bản tiêu cực, với tỷ lệ giải ngân thấp hơn (khoảng 70%), tăng trưởng GDP sẽ thấp hơn, chỉ đạt khoảng 5-5,5% năm 2022 và 6% năm 202313.

Việc triển khai gói kích cầu mới trong giai đoạn 2024-2025 đang được nghiên cứu, với trọng tâm hỗ trợ doanh nghiệp và thúc đẩy các ngành công nghiệp mới như chip, bán dẫn1. Điều này cho thấy Chính phủ đang chuyển hướng từ các biện pháp ứng phó khẩn cấp sang chiến lược phát triển dài hạn hơn, tập trung vào các ngành công nghệ cao và có giá trị gia tăng lớn.

Kết Luận

Các gói kích cầu kinh tế của Chính phủ Việt Nam đã đóng vai trò quan trọng trong việc ứng phó với các cuộc khủng hoảng và thúc đẩy phục hồi kinh tế. Gói kích cầu 143.000 tỷ đồng năm 2009 đã giúp Việt Nam duy trì tăng trưởng trong bối cảnh khủng hoảng tài chính toàn cầu. Gói phục hồi 350.000 tỷ đồng giai đoạn 2022-2023 đã góp phần quan trọng trong việc phục hồi kinh tế sau đại dịch COVID-19.

Mặc dù còn một số thách thức trong việc triển khai, đặc biệt là các dự án đầu tư công, nhưng nhìn chung các gói kích cầu đã mang lại nhiều tác động tích cực, từ việc tăng niềm tin thị trường, hỗ trợ doanh nghiệp, đến đảm bảo an sinh xã hội và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

Với kế hoạch nghiên cứu gói chính sách mới trong thời gian tới, Chính phủ Việt Nam tiếp tục thể hiện cam kết sử dụng các công cụ tài khóa và tiền tệ để hỗ trợ nền kinh tế và nâng cao năng lực cạnh tranh trong bối cảnh mới, đặc biệt là phát triển các ngành công nghiệp mới có giá trị gia tăng cao.